Polacy na świecie

Początkowo przez Polonię rozumiano całość polskiej grupy emigrującej poza obszar ziem polskich (i jej potomków), w tym również autochtoniczne skupiska polskie zamieszkujące w krajach ościennych (mniejszości narodowe).

W węższym rozumieniu Polonia to jedynie Polacy i osoby pochodzenia polskiego, które zachowały poczucie związków z polską kulturą. Termin używany już w XIX w., w okresie masowej emigracji z ziem polskich. Inaczej mówiąc, Polonia to polskie grupy etniczne i mniejszości narodowe zamieszkałe poza terenem ziem etnicznie polskich i terenem państwa polskiego.
Przed 1914 z trzech zaborów wyemigrowało 5 mln osób, z czego powróciło do kraju ok. 1,5 mln. W latach 1918-1939 wyemigrowało ponad 2,1 mln osób, w latach 1955-1980 ok. 600 tys. osób.
Ustalenie liczebności Polonii w poszczególnych krajach jest niezwykle trudne z uwagi na rozmaite kryteria przyjmowane w statystykach państw osiedlenia.

Największe skupiska polonijne znajdują się w USA: początki masowej emigracji (ze Śląska) miały miejsce w 2. połowie XIX w. (1854), przed 1914 wyjechało do USA 2,25-3 mln osób, część z nich powracała na ziemie polskie (reemigracja). Przybysze osiedlali się głównie we wschodnich i środkowowschodnich stanach, pracując przede wszystkim w przemyśle stalowym, tekstylnym, samochodowym, w górnictwie (Pensylwania). Powstały także niewielkie skupiska farmerskie (Wisconsin, Connecticut). W miejscach osiedlenia emigranci tworzyli polskie kościoły i parafie spełniające religijne, narodowe i kulturalne funkcje

Masową emigrację z ziem polskich do Kanady zapoczątkowali Kaszubi, osiedlając się w 1855 w prowincji Ontario. Do 1890 napłynęło 20 tys. osób z ziem polskich, do 1914 ok. 100 tys. imigrantów, w latach 1918-1939 przybyło 140 tys. osób, głównie chłopów.
Po 1939 pojawiła się nowa fala przybyszów wojennych (do 1956 ok. 60 tys. byłych żołnierzy, osób wykształconych). Spis ludności z 1991 podał, że 272 800 osób identyfikuje się głównie z grupą polską, szacunki mówią natomiast o ok. 600 tys. osób.

Największe skupiska miejskie: Toronto, Winnipeg, Montreal. W Kanadzie działa ok. 300 polskich organizacji, parafii, towarzystw, największa organizacja ubezpieczeniowa i kulturalno-oświatowa - Związek Polaków w Kanadzie (ZPK, utworzony w 1924), także Związek Narodowy Polski w Kanadzie (utworzony w 1929, Toronto). Aktualnie największe i najbardziej aktywne wśród nich to Stowarzyszenie Polskich Kombatantów oraz Stowarzyszenie Techników Polskich w Kanadzie. Przy parafiach istnieją sobotnie szkoły języka polskiego.

Grupa polska na terenach ZSRR, Ukrainy, Białorusi, Litwy i Rosji to rezultat zarówno wcześniejszego, jak i XIX- oraz XX-wiecznego osadnictwa, napływu ludności w poszukiwaniu pracy, wreszcie deportacji i zsyłek (ok. 400 tys. osób). W początkach XX w. na powyższym obszarze mieszkało w sumie ok. 2,8 mln osób polskiego pochodzenia.

Po wyjazdach z lat 1942-1959 (ok. 2 mln osób) liczebność Polonii wykazywała tendencję spadkową. Na Litwie w 1991 mieszkało ok. 250-300 tys. Polaków (głównie w Wilnie i rejonach: wileńskim, solecznickim, święciańskim, trockim. Na Białorusi mieszka ponad 400 tys. Polaków (okręgi: woronowski, lidzki, wołkowyski, stołpecki), głównie we wsiach. Ukazują się: Głos znad Niemna, Ziemia Lidzka (organ powstałego w 1990 Związku Polaków na Białorusi). Na Ukrainie w latach 80. mieszkało ok. 220 tys. Polaków (obwody: Lwów, Żytomierz, Tarnopol, Chmielnickij).

Ok. 900 tys. osób polskiego pochodzenia żyje we Francji. Istnieje ok. 2 tys. organizacji polonijnych, nadrzędną wśród nich jest Kongres Polonii Francuskiej (utworzony w 1949), działa także Wspólnota Francusko-Polska (utworzona w 1976). W Niemczech Polonia szacowana jest na ok. 1 mln osób. W czasie II wojny światowej w Niemczech znalazło się ok. 2,5 mln Polaków (stara Polonia, przymusowo przesiedleni, robotnicy przymusowi, przymusowo wcielani do armii itp.). Po wojnie przebywało tam ok. 400 tys. Polaków, oprócz tego 1,2 mln wysiedlonych i przesiedleńców, przymusowych robotników itp. (większość przeniosła się później do innych krajów - USA, Australii, Kanady). Dzisiejsza liczebność Polonii w Brazylii szacowana jest na ok. 400-450 tys., szacunki maksymalne podają do 800 tys. osób. Brazylia to drugie co do wielkości skupisko Polonii w Ameryce Łacińskiej. Wielkość Polonii szacuje się na ok. 170 tys Obecnie większość organizacji skupiona jest w Związku Polaków w Argentynie. Obecna Polonia w Wielkiej Brytanii wywodzi się przede wszystkim z czasów po II wojnie światowej. Podczas wojny główne skupisko polskich żołnierzy sił lądowych, lotniczych i morskich. aktualnie mieszka w Wielkiej Brytanii 150-170 tys. Działały tu władze RP (prezydent do 1991), Rada Narodowa RP, Skarb Narodowy, partie polityczne. Nieliczni uchodźcy popowstaniowi trafiali do Australii w latach 30. XIX w. (m.in. L. i F. Platerowie) oraz po Wiośnie Ludów (w czasie tzw. gorączki złota). W końcu lat 80. w Australii mieszkało ok. 130-180 tys. osób polskiego pochodzenia, skupionych głównie w Melbourne, Sydney, Adelaide, Perth, Brisbane. W Austrii liczbę Polonii szacuje się aktualnie na 30 tys. Istnieje ok. 20 stowarzyszeń, największe z nich to "Strzecha".

Polacy w Czechach to przede wszystkim autochtoniczna ludność w zachodniej części Śląska Cieszyńskiego oraz w dwóch miastach: Karwina i Frydek-Mistek (skupisko o genezie imigracyjnej z końca XIX w.). Po II wojnie światowej działał w Czechosłowacji Polski Związek Kulturalno-Oświatowy (utworzony 1947), życie organizacyjne jednak zanikało, odrodziło się po 1990. W 1991 w Republice Czeskiej Polonia liczyła 61 tys. osób, w Republice Słowackiej liczbę Polaków szacuje się na 30-40 tys.

W XVIII i 1. połowie XIX w. Polacy zamieszkujący Europę, Amerykę Północną i Południową walczyli o niepodległość wielu państw, m.in. Stanów Zjednoczonych, Brazylii, Argentyny, Boliwii i Peru, uczestniczyli w wydarzeniach Wiosny Ludów, Komuny Paryskiej, rewolucji i wojny domowej w Rosji (1917-1920), bili się na różnych frontach obu wojen światowych.

Polonia i Polacy na przestrzeni dziejów w różnorodny sposób organizowali w swoich krajach zamieszkania pomoc moralną, materialną i wojskową dla kraju ojczystego. Po II wojnie światowej łączność Polonii z krajem została prawie całkowicie przerwana na skutek tzw. zimnej wojny. Po 1956 nawiązano ponownie kontakty (powstało Towarzystwo Łączności z Polonią Zagraniczną "Polonia"), ożywione w latach 70. - rozwinęła się współpraca ekonomiczno-handlowa (powstały firmy polonijne). Polonia wspomagała m.in. budowę Szkół Tysiąclecia, odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, budowę Centrum Zdrowia Dziecka. W latach 90. nastąpił pełny rozwój stosunków Polonii z krajem i zmiana ich charakteru.

1990 powstało stowarzyszenie Wspólnota Polska. 1992 obradował w Krakowie pierwszy po II wojnie światowej Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy, na którym poruszano problemy współpracy z Polonią, pomocy dla Polaków ze Wschodu, a także zaapelowano o zagwarantowanie praw mniejszościom polskim w krajach postkomunistycznych. W czerwcu 1996 w Krakowie odbył się I Zjazd Przedstawicieli Domów Polskich i Domów Polonii, w którym uczestniczyło ponad 40 przedstawicieli z 17 krajów, dyskutując na temat kondycji i roli Domów Polskich, będących "małymi ojczyznami" dla Polaków mieszkających poza granicami kraju. Zjazdowi towarzyszyła wystawa W 60. rocznicę deportacji ludności polskiej do Kazachstanu w krakowskim Domu Polonii. Również w czerwcu 1996 obradowała w Warszawie II Światowa Konferencja Gospodarcza Polonii, podczas której utworzono Ośrodek Informacji Gospodarczej, dysponujący, na potrzeby interesów zagranicznych, ofertami gospodarczymi ze wszystkich województw w Polsce. Jego zadaniem ma być także prowadzenie badań marketingowych oraz świadczenie usług prawniczych, księgowych i poligraficznych.

"Materiał tekstowy/ilustracyjny zaczerpnięty z Encyklopedii PWN w trzech tomach oraz Nowej encyklopedii powszechnej PWN. Copyright@ by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa 1999 Wszelkie prawa zastrzeżone"

 

Powstał Departament do spraw Polonii 08.06.2007

Zgodnie z zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów Jarosława Kaczyńskiego z dnia 1 czerwca 2007 zmieniającego zarządzenie w sprawie nadania statutu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów został powołany do życia Departament do Spraw Polonijnych i Przemian Demokratycznych w Europie Środkowo-Wschodniej.

 

Międzyresortowy Zespół ds. Polonii Polaków za Granicą finalizuje prace nad raportem 23.05.2007

Podczas posiedzenia Zespołu Główny Doradca PRM Michał Dworczyk przedstawił poprawioną wersję raportu "Polityka Państwa Polskiego wobec Polonii i Polaków za Granicą", która następnie stała się przedmiotem dyskusji. Zgodnie z propozycją Przewodniczącego Zespołu Sekretarza Stanu KPRM Adama Lipińskiego termin przyjęcia Raportu wyznaczono na 15. czerwca br. Do tego czasu powinny zostać wprowadzone ostatnie poprawki.

Zespół rozpoczął również prace nad "Rządowym Programem współpracy z Polonią i Polakami za Granicą". Prace te mają odbywać się w 9 zespołach resortowych, a podstawą do nich staną się wnioski i rekomendacje zawarte we wspomnianym Raporcie.

Podczas posiedzenie Zespołu przedstawiono również informację o pakiecie ustaw polonijnych, w tym, o zakończeniu rządowych prac nad projektem ustawy o zmianie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej i przekazaniu go do Sejmu RP oraz o zakończeniu konsultacji międzyresortowych w sprawie ustawy Karta Polaka i przekazaniu jej do rozpatrzenia przez Komitet Stały Rady Ministrów.

Ponadto, w trakcie posiedzenia, ambasador Witold Rybczyński przedstawił przygotowany przez Zespół ds. strategii polityki polonijnej "Projekt założeń do rządowej strategii wobec Polonii i Polaków za granicą". Termin kolejnego spotkania Zespołu wyznaczono na 15 czerwca br.

 
 
ZARZĄDZENIE Nr 12
PREZESA RADY MINISTRÓW
z dnia 7 lutego 2006 r.
w sprawie Międzyresortowego Zespołu do Spraw Polonii i Polaków za Granicą
Na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz. U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199, z późn. zm.) zarządza się, co następuje:
 
§ 1. 1. Tworzy się Zespół do Spraw Polonii i Polaków za Granicą, zwany dalej "Zespołem".
 
2. Zespół jest organem pomocniczym Prezesa Rady Ministrów.
 
§ 2. Do zadań Zespołu należy, z zachowaniem uprawnień właściwych organów, w szczególności:
1) opracowywanie projektów działań i programu Rządu na rzecz Polonii i Polaków żyjących za granicą;
2) zapewnienie koordynacji działań organów administracji rządowej realizującej zadania w zakresie współpracy z Polonią i Polakami żyjącymi za granicą;
3) dokonywanie ocen oraz formułowanie wniosków w zakresie realizacji działań podejmowanych przez administrację rządową na rzecz Polonii i Polaków żyjących za granicą;
4) dokonywanie ocen stanu realizacji spraw przedstawionych administracji rządowej przez środowiska polonijne w świecie;
5) inicjowanie badań o sytuacji mniejszości polskiej w świecie;
6) zapewnienie wymiany informacji w zakresie problematyki polonijnej;
7) rozpatrywanie innych spraw zleconych przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów oraz wniesionych przez ministrów właściwych w zakresie realizacji polityki Rządu wobec Polonii i Polaków żyjących za granicą, a także promocji Polski za granicą.
§ 3. 1. Przewodniczącym Zespołu jest Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
2. Wiceprzewodniczącym Zespołu jest sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, wyznaczony przez Ministra Spraw Zagranicznych.
3. Członkami Zespołu są wyznaczeni przez właściwych ministrów:
1) podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki;
2) podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego;
3) podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji;
4) podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów;
5) podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki;
6) podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej;
7) podsekretarz stanu w Ministerstwie Sportu;
8) doradca Prezesa Rady Ministrów ds. Polonii oraz Polaków za Granicą;
9) dyrektor Departamentu Konsularnego i Polonii w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.
4. Sekretarza Zespołu wyznacza przewodniczący Zespołu.
§ 4. 1. Posiedzenia Zespołu zwołuje przewodniczący, a w razie jego nieobecności - wiceprzewodniczący.
2. Przewodniczący Zespołu może zapraszać do udziału w pracach Zespołu przedstawicieli organów państwowych, a zwłaszcza Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Senatu oraz Sejmu, a także Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, kościołów i związków wyznaniowych oraz organizacji społecznych działających na rzecz Polonii, a także przedstawicieli środowisk polonijnych.
§ 5. W wykonywaniu swoich zadań Zespół współdziała z organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego.
§ 6. Przewodniczący Zespołu przedstawia Prezesowi Rady Ministrów, w terminie do dnia 30 stycznia każdego roku, sprawozdanie z realizacji w roku ubiegłym zadań, o których mowa w § 2.
§ 7. Obsługę Zespołu zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.
§ 8. Traci moc zarządzenie nr 26 Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 lutego 2002 r. w sprawie utworzenia Zespołu do Spraw Polonii i Polaków za Granicą (M. P. Nr 10, poz. 184).
§ 9. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

 

Kontakt z Zespołem

Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Michał Dworczyk - Doradca PRM ds. Polonii i Polaków za Granicą
al. Ujazdowskie 1/3, 00-583 Warszawa
tel.: (+4822) 6946273, 6946221; fax (+4822) 6947238
e-mail: polonia@kprm.gov.pl
http://www.polonia.kprm.gov.pl

 

Prezydium Zespołu

Przewodniczący:
Adam Lipiński - Sekretarz Stanu KPRM

Wiceprzewodniczący:
Paweł Kowal - Sekretarz Stanu MSZ

Sekretarz:
Michał Dworczyk, Główny Doradca PRM ds. Polonii i Polaków za Granicą KPRM

Skład Zespołu

Adam Lipiński, Sekretarz Stanu, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Paweł Kowal, Sekretarz Stanu Ministerstwo Spraw Zagranicznych
prof. dr hab. Stefan Jurga, Sekretarz Stanu Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Mirosław Orzechowski, Sekretarz Stanu Ministerstwo Edukacji Narodowej
Zbigniew Dynak, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów
Joanna Kluzik-Rostkowska, Podsekretarz Stanu Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Krzysztof Olendzki, Podsekretarz Stanu Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Wiesław Tarka, Podsekretarz Stanu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
Elżbieta Wilczyńska, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki
Michał Dworczyk, Główny Doradca PRM ds. Polonii i Polaków za Granicą
Antoni Bartkiewicz
Agnieszka Bogucka, Prezes Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia "Wspólnota Polska"
dr Lech Bogucki, Urząd Miejski w Gdańsku Inspektor ds. Repatriacji
Franciszek Bogusławski, założyciel Związku Polaków w Kazachstanie
ks. Piort Brontoń
Andrzej Dorsz, Wicedyrektor Biura Prawa i Ustroju Kancelarii Prezydenta RP
o. Tomasz Dostatni, Prezes Fundacji "Ponad Granicami"
prof dr hab. Marek Gawęcki, Instytut Wschodni UAM
Ryszard Grüner, burmistrz miasta i gminy Byczyna
dr Paweł Hut, Instytut Polityki Społecznej UW
prof. dr hab Jacek Jagielski, Wydział Prawa i Administracji UW
Andrzej Jasionowski, Dyrektor Departamentu Konsularnego i Polonii Ministerstwo Spraw Zagranicznych
prof. dr hab Tadeusz Jasudowicz, Wydział Prawa i Administracji UAM
Bożena Kalecińska, Kierownik Oddziału Wydziału Spraw Obywatelskich i Migracji Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego
Tomasz Kępiński
prof. dr hab. Adam Koseski, Rektor Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku
Tadeusz Maciejkianiec, Uniwersytet Łódzki; Prezes ZG SMOK
Zygmunt Matynia, Z-ca Dyrektora Departamentu Konsularnego i Polonii Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Bogusław Nizieński - członek prezydium Rady Naczelnej Federacji Organizacji Kresowych Aleksander Polityński
Radosław Poraj-Różecki
Agnieszka Romaszewska, Dyrektor TV Polonia
dr Witold Rybczyński
Grażyna Sićko, Wiceprezes Zarządu PAIiIZ
Michał Sikorski, Redaktor naczelny miesięcznika "Stosunki Międzynarodowe"
Mateusz Sora, Dyrektor Departamentu Repatriacji i Obywatelstwa Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców Aleksandra Ślusarek, prezes Związku Deportowanych do Kazachstanu i na Syberię
dr Józef Staniek
prof. dr hab Andrzej Stelmachowski, Prezes Stowarzyszenia "Wspólnota Polska"
Ewa Szakalicka
dr Bogusław Szymański, Dyrektor Biura Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej
Remigiusz Trawiński
Wiktoria Węcławek, pracownik KPRM
dr Robert Wyszyński, Instytut Socjologii UW, dyrektor Instytutu Kresowego
Wojciech Zaguła
dr hab. Mieczysława Zdanowicz, Uniwersytet w Białymstoku
Ryszard Żółtaniecki, Prezes Instytutu Kultury